Günümüzde halk oyunları yarışmalarında veya törenlerde gördüğümüz folklorik kıyafetler aslında günümüzden kırk-elli yıl öncesine dek günlük yaşamda kullanılan giysilerdir.1940'larda Dursunbey'in dağ köylerinde tarlada çalışan köy kadınlarının bile üstünde abartısız iki-üç kiloluk takı bulunurmuş.Giysiler de oldukça aksesuarlıymış.Fabrika ürünlerinin yaygınlaşması ile geleneksel giyim günlük yaşamdan kalkmıştır.Dursunbey ve Balıkesir'in genelinde kullanılan kadın giysileri ve günlük yaşamdaki işlevleri şöyledir:
GÖYNEK
Göktürk yazıtlarında da "köynek" şeklinde adı geçen, en köklü kadın giysilerindendir göynek.Balıkesir yöresinde tezgah dokuması olan bu göyneklerin Dursunbey köylerinde desenine göre çeşitleri vardır:
serpmeli
teke yanışlı
asma kolu
sinekkanadı
telli
Bunların geneli "çulhalık" denen ev tezgahlarında dokunmuş , krem renk kumaştandır.İşlemeleri ya dokuma sırasında ya da dokunduktan sonra iğneyle işlenerek yapılır.Balıkesir genelinde yaygın olanı Dursunbey'de "sinekkanadı" olarak bilinen motifli göynektir.Dursunbey/Bigadiç/Kepsut köylerinde 1960'lı yıllara dek kadınların günlük giysisi olmuş,fabrika ürünlerinin artışı ve kolay alınabilmesi ile giyeni kalmamıştır.
ÜÇ ETEK ( ENTARİ )
Yörük kadınının en temel giysilerindendir.Adını alış sebebi hareketli yörük yaşamıdır.Dağda,yaylada sürekli iş-güç-davar peşindeki yörük kadınının engebeli arazi yapısına ayak uydurmasını kolaylaştırmak için üç parça eteğe ayrılmıştır.İkisi önde dizleri birerden kapatır.Büyük olanı arkadadır.Ön kanatları çoğu zaman ya arkaya ya da yanlara kıstırılarak toplanır ve harekete engel olması önlenir.Gaziantep'te eskiden beri dokunan "kutni (veya kutnu)" kumaşından dikilir.Dursunbey kesiminde ve Bursa yöresinde çok çeşitli kumaşlar bu kıyafet dikiminde kullanılagelmiştir.Dursunbey köylerinde renklere ve desenlere göre şu çeşitlere ayrılır:
allı alaca
altıparmak
balkaymak
toplu
karagülmez
SAYA
Üç eteğin bir çeşididir.Genellikle manav köylerinde yaygındır.Üç etek kumaşının pahalılığından dolayı Dağ köylüsü kendi tezgahında dokuduğu kumaştan bu giysiyi imal etmiştir.Sayanın iki çeşidi vardır:
ak saya
alaca saya
Ak saya genç kız giysisidir.Renginin beyaza yakın olması bekarlığı ve saflığı simgeler.Üzerine örtülen baş örtüsü de beyazdır.Dursunbey'in Sarnıç,Kızılöz gibi eski köylerinde 1960'lı yıllara dek günlük hayatta giyilmiştir.
Alaca saya ise yeşil,kırmızı,mavi,sarı,siyah çizgilere sahip,ev dokuması kumaştan yapılır.Yetişkin kadın giysisidir.Genellikle yaşlı kadınlar tercih eder.Günlük hayatta 70'li yılların sonlarına dek giyilmiştir.
PAÇA ( DON )
Paçaları yerlere değmesin diye lastik veya iple büzülen,göynek veya fistan altına giyilen iç giysisidir.Dursunbey köylerinde üç çeşidi giyilir:
al paça
alaca paça
ak paça
Al paça genellikle düğünlerde tercih edilmiştir.Kumaşı pahalı olduğundan alttaki görünen yanı kırmızı krep kumaştan, üstteki görünmeyen tarafı ucuz basmalardandır.Günümüz Dursunbey köylerinde yaşlı kadınlarda hala yaygın kullanılır.
PEŞKİR ( ÖNLÜK )
Türk göz zevkini ve estetik anlayışını en fazla yansıtan parçalardan biridir peşkirler.En önde, en çok göze görünen parçadır.Bu yüzden en asil,en güzel renk ve desenlere sahiptir.Kumaşı dokumadır.Desenleri çoğu zaman sonradan işlenir.Renk renk püsküllerle ve pullarla süslenir.Dursunbey-Sındırgı-Bigadiç-Kepsut'un köylerinde hala yaygın kullanılmaktadır.Özellikle de ilçe merkezine veya çevre köylere yapılacak misafirliklerde orta yaş ve üzeri kadınlar en yeni peşkirlerini kuşanıp giderler.Soğuk kışlarda dizleri koruma görevini de gören bir giysidir.
ŞAL
Tamamen el üretimi olan bu dokuma şallar genellikle bele sarılır ve kalça üzerine salınır.Saçaklı ya da püsküllüdür.Kimi yörelerde boncuklarla süslenir.Soğuktan korunmak amacı ile hala dağ yörelerindeki köy kadınları bellerine şal kuşanırlar.Yaşlı erkekler,bel ağrısı çekenler bellerine bu şallardan sararlar.Zeybekler de acem şalı denen çeşidini bellerine dolarlar.
FERMENE ( CEPKEN )
Ege ve Güney Marmara'da çok yaygın kullanılmış kadın ve erkek giysisidir.Balkanlar'dan Karadeniz'e kadar geleneksel bir Türk halk giysisidir.İstanbul Kapalıçarşı'da Fermeneciler Çarşısı en baş üretim yeri olmuştur bir zamanlar.Günümüzdeki montların yerine kullanım alanı bulmuş bu giysi oldukça aksesuarlıdır.Zeybek bölgesinde ve yöremizde de ortak olan çeşidi telli fermenedir.Kadife kumaş (siyah,lacivert,bordo,kırmızı,mavi vb...) üzerine sırma iplikler ve pulların dikilip şekil verilmesi ile yapılır.Balıkesir ova kesiminde gerek kadın gerek erkek giyim parçasıdır bu telli fermene.
Dursunbey köylerinde ve Bursa kesiminde krep denilen parlak kumaştan dikilen çok çeşidi vardır.
al grep ( pembe )
gök grep ( yeşil )
mor grep ( mor )
kara grep ( siyah )
SARKA
Fermenenin dokuma kumaş üzerine el işlemesi motiflerle yapılanıdır.Dursunbey'in Sarnıç Köyü'ne özgüdür.Genç kız giysisidir.Ak sayanın tamamlayıcı parçasıdır.
YAZMA
Süsüne düşkün olan yörük kadınının el üretimi yazmaların kenarlarına boncuk ve pul dizmesiyle kullanıma hazır hale getirilir.Dursunbey köylerinde beyaz ve siyahı yaygındır.Kenarlarına "poylaklı" denilen pul ve kokulu karanfil dizilir.Köylere göre değişen oyalar,boncuk dizgileriyle süslenir.Günümüzde de yaygın kullanıldığı görülür.
BÜRÜMCÜK
Yeşil veya kırmızı örtüdür.Yazmanın üzerine örtülür.Altta kalan yazmanın uçları bunun üzerinde birleştirilip bağlanır.Bürümcük yarısaydam ince tülden olabildiği gibi kalın kırmızı veya pembe krepten de olur.Üzerine yoğun şekilde pul işlenir.Uçları bağlanmaz ve göğüs üzerine salınır.Ege genelinde(İzmir,Manisa,Aydın,Denizli) bu şekli yaygındır.Balıkesir ova yörelerinde bürümcük kullanımı pek yaygın değildir.
BAŞ PARASI - İĞMELİ
Bazı köyler hariç hemen bütün yörük köylerinde el yapımı başlıklar 70'li yıllara kadar çok yaygın kullanılmıştır.Günümüzde Dursunbey/ Kızılöz gibi bazı köylerde hala yaşlı kadınlar tarafından takılmaktadır.Yörük köylerinde boncuk dizgilerinin altına gümüş paralar da dizilir.Manav köylerinde para dizme adeti yoktur.Karakeçili yörük köylerinde bu başlığın iki yanında, şakakları kapatacak uzunlukta "külte" denen boncuklu sarkıtmalar vardır.1940-50'li yıllar ve 60'ların başlarında bu başlığın üzerine "tepelik" de yaygın olarak kullanılmıştır.Kış aylarında soğuktan koruma, yaz aylarında teri emme görevi gören bir aksesuardır.
TAHTA KUŞAK ( GÜMÜŞ KEMER )
Ön kısmındaki tokaları gümüş, geri kalan kısmı kumaştan olan bu kemerler dağ köylerinde kadınlar arasında yaygın kullanılmıştır.Günümüzde düğünlerde görülmektedir.
PEŞKİR BAĞI
"Çarpana" denilen küçük el aleti ile dokunan, uzun ve desenleri yılanı andıran kolanların ucuna renk renk püsküller ve boncukların dizilmesi ile yapılır. Yörelere göre çeşitleri vardır.Kadının beline üç-dört kat dolanır.Püskülleri arkada,kalça üzerinden aşağı sarkıtılır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder