T.C
VAN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ
TÜRK MÜZİĞİ DEVLET KONSERVATUARI
GELENEKSEL GİYİM KUŞAM
Siirt'in Renkleri, Siirt'in Mirası
Giyim Kuşam Kültürü
Hazırlayan; Gökhan ERTEK
Danışman; Doç. Dr. Necip ÇETİN
Siirt'te Yöresel Giysiler
Giyim ve süsleme, insanlık tarihi kadar eski olup, insanların var oldukları günden beri korunma ve örtünme amacıyla ortaya çıkmıştır. Giyim, kişilerin veya mensup oldukları milletlerin zevklerine göre şekillenmiş ve farklılaşmıştır. Anadolu'da bu çeşitlilik, genç kız, delikanlı, evli, dul ve yaşlı gibi farklı yaş ve sosyal durumlardaki kişilerin giysilerinde bile gözlemlenir. Ayrıca, Anadolu'nun bölgelere ve yerel özelliklere göre değişen dokuma, işleme ve kesim teknikleri de giyimi etkilemektedir.
Siirt il merkezinde yöresel giyimde geleneksel özellikler büyük ölçüde korunurken, "Şırnak Şalı" (Şal - Şepik) olarak bilinen geleneksel giysi hala kullanılmaktadır. Giysilerde gösterişe önem verilir. Şehir ve kasabalardaki erkekler genellikle ceket, pantolon ve şapka gibi modern kıyafetler giyerken, köylerdeki erkek giyimi, bazı ilçelerde görülen geniş paçalı pantolonlar dışında kent giyimine benzerlik gösterir.
Bölgesel karakter taşıyan bu giysilere Eruh, Şırnak ve Pervari ilçeleri ile köylerinde rastlamak mümkündür. Bu bölgelerdeki bazı erkekler, Şırnak'ta tezgâhlarda tiftik ipliğinden dokunan Şal-Şepik denilen elbiseyi giyerler. Bu orijinal elbiseler beyaz, siyah çizgili kaytan işlemeli olup, cepken, yelek ve çok geniş paçalı pantolonlardan oluşur. Ancak, günümüzde bu giysilerin ve dokundukları tezgâhların sayısı oldukça azalmış, bu sanatı yapan ustalar da bu işi bırakmıştır. Özellikle Şırnak'ın il olması ve Siirt ile olan bağlarının zayıflaması, bu kıyafetlerin teminini zorlaştırmıştır.
Kumaşları renklendirmek için kök boya kullanılır.
Şal - Şepik Kumaşının Özellikleri
Şal-Şepik, çok eski tarihlerden beri bölgemizde el tezgâhlarında dokunan bir kumaş türüdür. Kumaşın ipi saf tiftiktir. İpler, yıkanıp kurutulduktan sonra yün taraklarıyla homojen hale getirilir ve kadınlar tarafından "teşi" denilen araçlarla ince ve pürüzsüz iplik haline getirilir. Bu iplikler kollu dolaplara sarılır, ardından ayaklı çubuklar üzerine serilip "sıtırhık" adı verilen bitkisel yapıştırıcı sürülür. Bu işlemlerden sonra, iplikler çok ince ve ustalıkla dokunmaya hazır hale gelir.
Başlangıçta dağ keçisi yününden yapılan kumaş, dağ keçisi sayısının azalmasıyla keçi veya koyun tiftiği kullanılarak özel el tezgâhlarında üretilmiştir. Tezgâhların genişliği 40 cm olduğu için elbiseler, kumaşların birbirine eklenmesiyle dikilir. Günümüzde Şırnak, Cizre ve Eruh'ta dokunan bu özel kumaş, bölgenin iklim şartlarına uyum sağlar. Yazın serin, kışın ise sıcak tutma özelliğine sahiptir. Kumaşın renk ve desenleri, giyen kişinin yaşını belirler. Gençler desenli, orta yaşlılar mavi ve mor, yaşlılar ise gri ve krem renkleri tercih eder.
Burada Şal-Şepik kumaşının dokunduğu el tezgahını ve kumaşın genel dokusunu gösteren bir görsel yer alabilir:
Şal - Şepik Giyen Diğer İller
Şehrin serhat bölgesinde olması ve Botan bölgesine komşu olması nedeniyle Van'da da farklı giyim şekillerine rastlanır. Botan bölgesine komşu olan Van'ın güney kesimindeki halkın büyük bir kısmı Şal-Şepik giyer. Bunun yanı sıra Siirt, Hakkâri, Şırnak, Bitlis ve Muş illerinde de Şal-Şepik giyildiği görülür.
Halk Oyunlarında Kullanılan Giysiler
Halk oyunlarında kullanılan giysiler, Siirt'in farklı bölgelerinde değişir.
Garzan Bölgesi
Siirt merkez ve batısını kapsayan Kurtalan, Baykan, Aydınlar ve Şirvan ilçeleri ile köylerinde kullanılan giysiler aynı zamanda günlük hayatta da giyilir.
Erkek Giysisi:
Üst Giyim: Yelek, şalvar ve püsküllü kuşak.
İç Giyim: Hakim yaka gömlek (Kurtek).
Baş Giyimi: Püsküllü Camedan.
Ayak Giyimi: Yün çorap, çarık, yemeni, raşik, kundura ve ayakkabı.
Kadın Giysisi:
Üst Giyim: Hırka, yelek, cepken, fistan (Çemçem) ve kuşak veya gümüş kemer.
İç Giyim: İç gömleği (Binkras) ve iç donu/şalvar.
Baş Giyimi: İnce tülbent ve renkli tülbentli Kofi.
Ayak Giyimi: El dokuması yün çorap ve deri yemeni.
Botan Bölgesi
Siirt'in doğusundaki Eruh, Pervari ve eski ilçesi Şırnak'ta günlük ve halk oyunları kıyafeti olarak kullanılan giysiler şunlardır:
Erkek Giysisi:
Üst Giyim: Geniş paçalı şalvar (Şal), cepken (Şepik), yelek, kuşak (Şelement) ve deri kemer (Kariş). Ayrıca, kollara takılan, ter bezi olarak kullanılan, yaklaşık 20 cm uzunluğunda, parlak veya ipeksi kumaştan dikilen Levendi de giyilir.
İç Giyim: Şepik altına giyilen, yakasız ve uzun kollu gömlek (Kurtek). Kolları bileklere sarılıp Levendi denen şeritler takılarak püskül şeklinde sarkıtılır.
Baş Giyimi: Başa bağlanan, kare şeklinde, pamuklu kumaşlardan yapılan ve aşiretleri belirleyen desenlere sahip Agal-Cemedani.
Ayak Giyimi:
Raşik: Keçi kılından örülen, kar paletine benzer, geniş tabanlı bir ayakkabıdır. Genellikle çalışırken giyilir.
Harik: Raşik'e göre daha estetik ve süslü olup, günlük hayatta da kullanılır.
Yemeni - Çarık: Daha varlıklı kişilerin giydiği, dana derisinden yapılan, dayanıklı ve sert tabanlı bir ayakkabıdır. Özel günlerde ve törenlerde tercih edilir.
Yün Çorap: Koyun yününden örülen bu çoraplar, burun, topuk ve bilek kısımları farklı renklerde veya hayvan tasvirleriyle süslenebilir.
Kadın Giysisi:
Üst Giyim: Fistan (Kras) üzerine giyilen, önü açık, işlemeli, kadife veya Şırnak şalından yapılan Hiftan. Ayrıca "Çemçem" adı verilen ince yazlık fistanlar da giyilir.
İç Giyim: Hiftan ve fistanın altına giyilen, ayak bileklerine kadar uzun, bol ve büzgülü iç elbise (Kiras). Kiras'ın altına ise "Binkıras" adı verilen, çocuk emzirmeyi kolaylaştıran bir elbise giyilir.
Alt Giyim: Belden ve ayak bileklerinden lastikli, diz hizasına kadar ağı olan Derpi (Şalvar) giyilir. Kumaşlar genellikle pazen, divitin ve ipektir.
Baş Giyimi: Fesin üzerine "Bölük" adı verilen saçların dikilmesiyle elde edilen "Kofi" başlık takılır. Üzerine oya veya pullu beyaz tülbent (Kemik) bağlanır, onun üzerine de renkli poşular (Desmal) sarılır.
Takı ve Aksesuar
Kadınlar aksesuar olarak başa altın dizileri, boyna gerdanlık (Rıstik), bele gümüş kemer ve burunlarına hızma takarlar. Ayrıca hicol, serkezi ve hırhal gibi diğer takılar da kullanılır.
Sonuç
Siirt yöresel giysileri üzerine yaptığımız bu inceleme, sadece bir giyim tarzını değil, aynı zamanda köklü bir kültürel mirası ve kimliği ortaya koymaktadır. Giyimin, bir topluluğun coğrafyası, sosyal yapısı ve estetik anlayışıyla nasıl bütünleştiğini göstermesi açısından büyük önem taşımaktadır. Siirt'in Şal-Şepik gibi özel kumaşları ve el emeği giysileri, bölgenin kendine has dokumacılık geleneğinin ve sanatsal becerilerinin birer kanıtıdır.
Makale boyunca ele aldığımız Garzan ve Botan bölgelerinin farklı giyim tarzları, Siirt'in kültürel çeşitliliğini de gözler önüne sermektedir. Halk oyunlarındaki canlı ve renkli kostümler, bu giysilerin sadece günlük hayatın bir parçası olmakla kalmayıp, aynı zamanda kültürel etkinliklerde ve törenlerde de yaşatılan canlı birer miras olduğunu göstermektedir. Ancak, bu geleneksel giysilerin ve onların üretimini sağlayan el sanatlarının, modernleşme ve küreselleşme karşısında yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olduğu da bir gerçektir.
Bu nedenle, Siirt'in yöresel giysilerinin korunması ve gelecek nesillere aktarılması büyük bir sorumluluktur. Bu kültürel zenginliğin kaybolmaması için, yöresel el sanatlarına yönelik eğitim ve destek programlarının artırılması, yöresel giysilerin tanıtımına yönelik etkinliklerin düzenlenmesi ve bu giysilerin modern tasarımlarla harmanlanarak yeniden popüler hale getirilmesi önem arz etmektedir. Siirt'in yöresel giysileri, geçmişin hikayesini bugüne taşıyan, geleceğe ise kimlik ve miras bırakan paha biçilmez bir kültürel değerdir. Bu değerlere sahip çıkmak, Siirt'in ve Türkiye'nin kültürel zenginliğine sahip çıkmaktır.
Gökhan ERTEK
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder